بازگشت
زن مراسم تعزیه داري و جـنازه
الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی » الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »

 

تتبع ونگارش :

 

مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیکی افغان

ومسؤل مرکزفرهنگی د حق لاره- جرمنی

جنازه کلمه عربي است که  به کسر  جیم به  بمعنی مرده وبفتح جیم بمعنی تخت که مرده را بر  وی  برمیدارند  یا عکس آن باشد یا بالکسر تخت با مرده وهر که اورا مشایعت کند .

نماز جنازه فرض كفائى  است (بدین معنی که در مرحلـﮥ اول بر همه مسلمانان واجب است اما  اگر شخص یا اشخاصی از مسلمانان آن را به جا آورند از گردن دیگران ساقط می‌ ګردد.)
سنت است  که ، هنگام خواندن نماز جنازه ، امام برای مرد در قسمت سر و برای زن در وسط جنازه ایستاده شود .

همچنان سنت است که امام در پیش روی مقتدی ها ایستاده شود ، ولی اگر محل جنازه ضیق باشد ، مقتدیان میتوانند در کنار امام هم ایستاده شوند .

هدف نمازه جنازه :

نمازه جنازه خاص بخاطر دعا برای میت بر پا میگردد  ، در حدیثی از ابو هریره ( رض ) روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید :« إذا صلیتم علی المیت فا خلصوا له الدعا ء » ( ابو داود ، کتاب الجنائز ، باب الدعا للمیت شماره : 3199 )  « زمانیکه بر میت نماز خواندید ( یعنی دعا کردید ) خالصانه برایش دعا کنید .»

قيام 
شروط  نمـاز جنازه :

 
شروط نماز جنازه  عبارت است از :


1- مسلمان بودن  مُرده   .


2 -  پاك بودن مُرده    كه قبل  از دادن  غسل  نماز جنازه  مُرده    صحت  ندارد.

( شهيد البته  از اين حكم  مثتنى است. ).

3- پيش  روى امام  قرار  داشتن  مُرده  .  اگر مُرده   پشت سر  بود  نماز جنازه  آن در ست نيست.

4- حاضر بودن  مُرده   است  .

5-  قرار داشتن  مُرده   بر زمين اگرمُرده    بالاى  شانه   هاى  مردم  ويا بالاى  چيز ديگر بار بود نماز  آن درست  نيست واما  شرط هائي كه  تعلق  به نماز  گزار  دارد  همان شرط هاى  نماز  است  از قبيل  نيت ، طهارت  ستر عورت  وغيره .

یادداشت شرعی :

همانطوریکه خدمت خوانندگان بعرض رسانیدم ، برای ادای نماز جنازه حاضر بودن میت لازم است، ولی اگر احیانآ ، مرده بدون نماز جنازه دفن شده باشد، در این صورت تا سپری شدن وقت محدودی بر روی قبرش نیز می توان نماز جنازه را ادا نمود.


 تـرتـيـب  نماز جنازه :


 قبل از همه باید گفت که : نمازجنازه  رکوع ، سجده و تشهد ندارد و تنها، چهار تکبیر با تکبیر تحرم و چند ذکر و دعاست.

امام در برابر  سينه  مرده  ايستاده  ميشود وصفوف  را برابر  ميكنند بهتر  است صفها  سه ، پنچ ويا هفت  باشد يعنى  تاق  باشد اگر از هفت  تجاوز  كرد ضرورت  به جفت  ويا تاق  بودن صف ها  نيست .

 امام به جهر  ومقتدى ها  به خفيه  تكبيرتحریمه ( الله اکبر )   ميگويند  دستها  را تا شانه ها ویا نرمى  گوشها  بلند ميكنند ودست  ها  را طور ي كه در نماز  بسته  ميكردند آنرا  بسته  كنند وامام  ومقتدى ها « سبحانك  اللهم  » را  تا اخير  ميخوانند بعدٱ امام  به جهر ومقتدى ها به  آهسته گى  تكبير  ميگويند  در حاليكه  دستهارا بلند نميكنند درود شريف را ميخوانند ، بعد از آن  امام  به جهر  ومقتدى  ها  به آهسته گى  تكبيرميگويند كه براى  مرد  بالغ  وزن  بالغ اين دعا  را ميخوانند :

« اللهم  اغفر  لحينا  وميتنا  وشاهد نا  وغائبنا وصغيرنا  وكبير نا  وذكرنا وانثانا  اللهم  من احيته  منا  فاحيه  على  الاسلام  ومن  توفيته منا فتوفه على  الايمان  » «  بار  خدايا  زنده  ومرده  مارا  وحاضر  وغائب مارا  وكوچك مارا  ومرد  وزن مار بيامرز با رخدايا هر كه  را زنده  نموده اى  از ما  پس  زنده نگهدار  اورا  بر اسلام  وهر كه را ازما  فوت  ساخته اى پس  او را  بر ايمان  فوت كن.»

واگر مرده  طفل صغير  باشد اين دعا  خواده ميشود :

« اللهم اجعلهُ لنا فرطٱ واجعلهُ لنا  اجرٱ وذخر ا  واجعلهُ لنا شافعٱ ومُشفعٱ  » ( بار خدا او را براى  ما توشه  آخرت بگردان  توشه از پيش  فرستاده  شده  واورا  براى  ما اجر  وذخيره  گردان  ، اورا  براى ما شفيع  ومقبول  الشفاعة  بگردان . )

 
واگر مرده دختر  صغيره باشد اين دعا  خوانده  ميشود :

« اللهم اجعلها  لنا فرطٱ  واجعلها  لنا اجرٱ  وذخرٱ واجعلها  لنا شافعة ومشفعة »  بعد از آن  امام به جهر  ومقتديان  به آهسته گى  تكبير ميگويند ومرده  را چهار  نفرى  توسط  چار پائى بر ميدارند  ودر راه در حالي كه سرش  طرف پيش باشد كمى تيز تر طرف  قبر ميبرند لازم است مردم  عقب  جنازه  بروند .

مرده را بدون  ضرورت به حيوان بار كردن ويا اورا  دو نفر برداشتن مكروه است وطريقه برداشتن  طفل  شير خوار يا كمى بزرگتر از آن  به اين  طور  بوده  كه يك  نفر  ، آنرا  بر  ميدارد كه سرش  بطرف  دست  راست  بردارنده  باشد.

تعزيه و همدردي:

تعزيه لغت عربي بوده و ازلحاظ لغوی به معنای اظهار همدردي ، سوگواري و تسليت است . ویابه عباره دیگر  تعزيت ، عزاداري کردن  تسلیت دادن برای بازماندگان متوفا وگفتن تسلیت به ایشان .

تعزيت براي تسکين آلام و دردهاي فرد مصيبت ديده و فرونشاندن ترس و هراس فرد و آرام ساختن اندوه و بي قراي وي مي باشد.

 پيامبر صلى الله عليه و سلم مي فرمايد: « من عَزَّى مصابًا فله مثل أجره »  يعني: «آنکه مصيبت ديده اي را تعزيت گويد پاداشي به اندازه ي او براي اوست.» (  ترمذي وابن ماجه).

اصطلاح تعزیه درافغانستان  بنام « مراسم فاتحه خوانی ویا فاتحه»  معروف میباشد که البته توام

 با گفتن فاتحه مردانه وزنانه تقسیم میشود»
همانظوریکه گفتیم تعزیت وتسلیت گفتن  پس از کفن و دفن میت  به همه  ای اعضای خانواده میت خواه  بزرگ باشد ویا  کوچک  عمل مستحب است؛ زیرا رسول الله  صلی الله علیه وسلم فرموده‌اند:
« هر مسلمانی که به هنگام مصیبتی به برادر مسلمان خود تسلیت بگوید، روز قیامت خداوند لباس کرامت را بر تن او می‌پوشاند».( اخرجه ابن ماجه )
 یادداشت ضروری  :

لازم به یادآوری است که به روایت  زاد المعاد ج ۱ ص ۵۰۸، ترتیب مراسم برای تعزیه و جمع شدن فامیل  میت و سایر دوستان  میت برای مراسم تعزیه ، تسلیت ویا به اصطلاح مراسم  فاتحه ، و قرائت قرآن آنهم توسط چند نفر قاری ودر ظرف یک یا دو ساعت، بدعت  بوده و هیچ اصلی دردین مقدس  اسلام ندارد . » ( برای معلوماتی مزید مراجعه شود : زاد المعاد ج 1 ص 508 ).

آداب تعزیت :

تعزيه و همدردي  دارایی  آداب خاصی خود  بوده ،  که بر هر مسلمان لازم آنرا  رعايت بدارد :

مشارکت:
به محض اينکه فرد از مرگ  کسي از نزديکان، همسايگان يا دوستانش خویش اطلاع حاصل نماید ، بر او واجب است که به ديدار خانواده ودوستان واشنا یان متوفی  براي تعزيت گفتن و شرکت نمودن در تشييع جنازه  برود. تا مطابق عمل  پيامبر صلى الله عليه و سلم عمل نمايد که فرموده است:

(حق المسلم على المسلم خمس: رد السلام، وعيادة المريض، واتباع الجنائز، وإجابة الدعوة، وتشميت العاطس) يعني: «حق مسلمان بر مسلمان پنج چيز است: جواب سلام، عيادت مريض، رفتن بدنبال جنازه، قبول کردن دعوت، دعا براي عطسه زننده.» (متفق عليه ) 

تعزیت بعد سه روزه:
اگر شخص بنابر مصروفیت ها ویا  سایر مشکلات ،  نتواند در نخستين ساعات برای بازماندگان متوفی تسلیت عرض بدارد ، در صورت امکان میتوان در مدت سه  روز اين کار را انجام  دهد ، و بهتر است شخصاً به نزد فرد ویا فامیل ، مصيبت ديده رفته وازنزدیک عرض تسلیت بدارد .

همچنان در صورت  بعد مسافه ویا سایر مشکلات ، میتون تسلیت نامه  توسط ، تیلفون ، ویا سایر وسایل ارتباطی صورت بپذیرد .

تهـــيه ي غــــذا:
مستحب است که نزديکان و دوستان فرد براي خانواده ي متوفي غذا تهیه بدارد ، چرا که مشغول گشتن آنان به مصيبتي که دچار شده اند آن ها را از فراهم نمودن غذا برای مهمانان وکسانیکه در اشتراک فاتحه ومراسم تدفین آمده اند ،  بازمي دارد.

در روایتی اسلامی آمده است زمانیکه  : حضرت جعفر بن ابي طالب - رضي الله عنه- شهيد شد و پيامبر صلى الله عليه و سلم از قضيه  شهادت او اطلاع حاصل کرد ،  به منزل جعفر تشريف بـُـرد و فرزندانش خردسالش را گرد آورد و آنان را بوسيد.

اسماء همسر جعفر بن ابي طالب پرسيد: يا رسول الله، آيا خبري از جعفر به شما رسيده است؟ فرمود: بلی . امروز کشته شد. اسماء شروع به گريستن نمود و پيامبر صلى الله عليه و سلم او را آرام ساخت و به منزل خويش بازگشت و فرمود:

 « اصنعوا لأهل جعفر طعامًا، فإنه قد جاءهم ما يشغلهم»  يعني: «براي خانواده ي جعفر غذا بپزيد، که برايشان حادثه اي پيش آمده که مشغولشان ساخته است.» ( ترمذي )   
یادداشت:
اگر احیانآ انسان برای  ديداري کوتاه و گفتن تعزيت  به خانه  فامیل مصیبت دیده  برود ، مشکلی وممانعتی در دین اسلام وجود ندارد .

ولی کوشش بعمل ارد که از  صحبت هاي بيهوده ، وبحث های بی مورد که از موضوع واداب محفل خارج باشد ،باید جدآ اجتناب صورت گیرد ، در همچو مجالس باید صحبت ها در باره  صبر ، تسليت، شکيبايي و مطالب مانند آن منحصر گردد.

الفاظی تسلیت وتعزیه:
الفاضی که باید  به شخصی ویا فامیل  شخص غم دیده و سوگوار  گفته شود عبارت است از: 

البقاء لله.  يعني: «تنها خداست که مي ماند.»

ویا :«إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ اللَّهُمَّ أْجُرْنِى فِى مُصِيبَتِى وَأَخْلِفْ لِى خَيْرًا مِنْهَا». (ما از آنِ خدائيم و به سوي او بازمي گرديم.‏ پروردگارا! در برابر اين مصيبت، ‌به من اجر بده و بهتر از آن را نصيبم فرما).
(  مسلم) 

ویا «  إن للَّه مَا أَخَذ، ولهُ مَا أعْطَى ، وكُلُّ شَيْءٍ عِنْدَهُ بأجَلٍ مُسمَّى ، فلتصْبِر ولتحْتسبْ» 
يعني: «آنچه را خداوند گرفت از آن خودش بود و آنچه داده است مال خود اوست. مسلماً هر چيزي نزد او داراي تقديري است، لذا بايد صبر کرد و اميد به ثواب داشت».( بخاري و مسلم(
يا اين دعا را بخواند:
« أعظَمَ اللهُ أجرَک، و أحسنً عَزَاءَکَ و غَفًرَ لِمَيتِکَ.» 
« خداوند اجرت را زياد نمايد و عزايت را نيکو بگرداند و مرده ات را مورد مغفرت قرار دهد».

ودر کشور ما معمول که برای شخصی ویا فامیلی که برایشان  فاتحه داده میشود گفته شود :
پروردگارشما را دیگر از غم نگاه کند ، این غم ،غم اخیر شما باشد ، اولاد وفامیل شما را الله تعالی  زنده داشته باشد ، متوفی را پروردگار  غریق رحمت سازد ، قبرشان را الله روضه جنت ساخته ،جنت برین نصیب اش گردد ، ما خودرا در این غم شریک میدانم ، برای شما واعضای فامیل شما صبر جمیل تمنا دارم .

الفاظ جوابیه :
فرد مصيبت ديده باید درمقابل آمين گفته و به فرد تعزيه کننده مي گويد: (آجرك الله) يعني: «الله  براي اين عملت پاداشت دهد.» از ابراز تسلیت شما سپاسگزار هستیم ، وخداند شما ر اهم  از غم نگاه کند ، وغیره ...

زن درمراسم تعزیه داري

تعزيه ي زنان:
زنان در صورتیکه زينت خود رااشکار نسازند و رفتارهاي خلاف شرع؛ مانند چاک نمودن پيراهن، خراشيدن وسیلی زدن در روی وسر ، ناله و زاري با صداي بلند، از آنان ديده نشود، مي توانند  در مراسم تعزیه اشتراک نماید .

قابل تذکراست که تمام اين کارها باعث خشم پروردگارگردیده ،و سبب آزارميت در قبرش خواهد شد.

زن وتشعییع جنازه:

همانطوریکه در فوق بیان گردید ،در مورد اشتراک زنان در نماز جنازه هیچگونه مانع شرعی، دیده نمیشود ، وحتی در دین اسلام بیان گردیده ، در صورتیکه زنان در مراسم جنازه حاضر باشند ، میتوانند  نماز جناز ه را با مراعات آداب معین که  البته در آخر صف  استاده شده، بجا ء ارند .
در حکم فقهی موضوع اشتراک زنان در نماز جنازه آمده که : جائز است که زنان مانند مردان نماز جنازه را بخوانند چه بصورت انفرادی و یا بشکل جماعت.
حضرت عمر ( رض )  انتظار کشید تا مادر عبدالله نماز جنازه عتبه را خواند و بی بی عایشه امر کرد تا جنازه سعد بن ابی وقاص را بیآورند تا بر وی نماز جنازه بخواند .
امام النووی می گوید :

 لازم است برای زنان در نماز جنازه جماعت ترتیب شود ، نماز جنازه را به  جماعت  بجاء ارند مثلیکه در نماز های دیگر به جماعت می خوانند و همین نظریه الحسن بن صالح و سفیان ثوری و امام احمد و امامان مذهب حنفی می باشد .
در کتاب مشهور فقهی بنام ( الفتاوی النسائیه )  ( کتاب فتوا ها برای زنان ) آمده است  :

زنان مانند مردان اگر در نماز جنازه حاضر شوند  ، باید نماز جنازه  بخوانند و ثوابی که مردان از نماز جنازه میگیرند، زنان نیز همان ثواب را بدست میاورند .

 مؤرخین میگویند که مردان و زنان جنازه رسول الله صلی الله علیه وسلم را خواندند. اگر جنازه حاضر شد باید که زنان با مردان نماز آنرا بخوانند .

سوگواری شرعی زنان :

هر زمانیکه یکی از اقارب نزدیک فامیل زن بطور مثال  برادر، عمه، مادر، کاکا و... فوت نماید ،  میتواند تا مدت سه روز از آرایش، استعمال بوی معطر، کشیدن سرمه بر چشم، استعمال حنا و استفاده از زینت‌آلات و لباس‌های رنگارنگ خودداری نماید.
ولی  هرگاه شوهر زن فوت کند،  واجب  است برای مدت چهار ماه وده ر وز سوگواری نماید . در حدیثی که از ام عطيه روايت است : « کنا ننهي أن نحد علي ميت فوق ثلاث، إلا علي زوجه أربعة أشهر و عشرا، ولانکتحل، ولانطيب، و لانلبس ثوبا مصبوغا إلا ثوب عصب، و قد رخص لنا عند الطهر إذا اغتسلت إحدانا من محيضها في نبذة من کست أظفار، و کنا ننهي عن اتباع الجنائز»( متفق عليه. )
«ما نهي مي‌شديم از اينکه براي مرده‌هايمان بيش از سه روز سوگواری کنيم؛ مگر براي فوت شوهر که چهار ماه و ده روز سوگورای  مي‌کرديم، از سرمه و بوي خوش استفاده نمي‌کرديم ولباس رنگارنگ نمي‌پوشيديم مگر لباس يمني، و وقتيکه از حيض پاک مي‌شديم و غسل مي‌کرديم به ما اجازه داده مي‌شد که تکه‌اي بخور (ماده‌اي خوشبو) بکار ببريم (تا بوي بد اثر خون را از بين ببرد) و از تشييع جنازه نيز نهي مي‌شديم».

از ام سلمه روايت است که پيامبر صلي الله عليه وسلم فرمود : « المتوفي عنها لاتلبس المعصفر من الثياب، ولاالممشق من الحي، ولاتختضب، ولاتکتحل»  (صحيح ابوداود 2287  ) «زني که شوهرش فوت کرده است بايد از پوشيدن لباسهاي زرد و قرمز و استفاده از جواهرآلات و حناء و سرمه خودداري کند».  
طوریکه گفتیم ، زنی که شوهرش فوت کرده، مدت چهارماه و ده روز سوگواری را در منزل همسری می‌گذارند، اما خانمی که طلاق رجعی داده شده لازم نیست که آن مدت را به عزا بنشیند، اما اکثر علما آن را برای آن خانم نیز مستحب می‌دانند.
 زنی  که شوهرش فوت کرده در مدت چهارماه و ده روز عزاداری برای کارها ی  ضروری روزانه می‌تواند از خانه خویش  خارج شود، اما حتماً باید شب‌ها به منزل خود بازگردد. همچنان که گفته شد سوگواری بر زنی  که شوهرش فوت کرده واجب است .
ولی در مذهب امام ابو حنیفه آنرا  بر زنان مطلقه  که در طلاق بائنه صغری و کبری باشد  واجب میشمارند .ولی اکثریت فقها آن را مستحب می‌دانند و زنانی که از طریق طلاق «رجعی یا بائن» طلاق داده شده‌اند از نظر  امام ابو حنیفه  نه شب و نه روز را نباید از منزل خارج شوند، اما پیروان مذهب شافعی  می‌گویند تنها در صورتی زن در حال گذرانیدن عده می‌تواند منزل را ترک کند که ضرورتی وجود داشته باشد.
یادداشت :
 زن سوگوار و در حال عدّه برای شوهر، از استعمال زینت‌آلات، استعمال بوی خوش، حنا، لباس‌های رنگارنگ و بیرون رفتن غیرضروری مانند: شهادت در محکمه  یا معالجه مریضان ، رفتن به دیدار اقوام، رفتن به هدیره وقبرستان ، خودداری کند.

اعمال حرام ونامشروع

در مراسم تشعییع جنازه و تعـزیه

 در حین وفات عزیزان وبخصو ص در حین مراسم تشعییع   جنازه ومراسم تسلیت وتعزیه برخی از اعمال  خود اگاه ویا ناخود اگاه از انسان سر میزند که جدآ حرام ونامشروع میباشد وانسان گنهکار هم میگردد.

 یکی از این اعمال گریه و زاری  جیغ داد وفریاد با  صدای بلند، زدن و خراشیدن صورت، کندن مو، پوشیدن لباس سیاه  مالیدن گِل بر سر و شانه، واز این قبیل اعمال .

پیامبر صلی الله علیه وسلم از این چنین اعمال بصورت قطع منع فرموده ودر حدیثی میفرماید : «هرکس که بر روی خویش به سیلی بزند ، لباس های خویش را  پاره کند و جیغ ، ناله  و زاری و فریادهای جاهلانه  بلند بنماید، از ما نیست»  زیرا چنین  اعمالی  به معنی نشانده  اعتراض به اراده و قانون  الهی بشمار میرود ،  و به فریاد طلبیدن دیگران و اظهار خشم و نارضایتی است.

بالعکس کسیکه  دچار مصیبتی  میشود  بهتر آن است که برای تحمل و بردباری در مقابل به  الله  پناه ببرد و از او یاری بجوید و دستور او را در مورد توسل صبر و نماز و عبادت به کار بگیرد، و پاداش صابران را که خداوند به آن وعده فرموده به خود یاد اوری  نماید؛ زیرا خداوند متعال فرموده است:
« وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ (۱۵۵) الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ (۱۵۶) أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» .(سوره بقره/155 - 157 )
«.... بردباران را مژده بده! آنان کسانی‌اند که هنگامی به بلایی دچار می‌شوند می‌گویند: ما از آن خداییم و به سوی او باز می‌گردیم. الطاف، رحمت و مغفرت خداوند شامل حال آنها می‌گردد و مسلماً آنان راه یافتگان راه هدایت می‌باشند»
همچنان در حدیثی  از ام سلمه رضی الله عنها روایت شده است که گفته است: ازپیامبر  صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود: « هر مؤمنی که دچار مصیبتی بشود و بگوید: ما از آن خداوندیم و به سوی او باز خواهیم گشت، خداوندا برای تحمل این مصیبت مرا درحمایت خویش قرار بده و بهتر از آن را برایم جبران کن. خداوند برای آن مصیبت اجر و پاداش (زیادی را) نصیبش می‌گرداند و بهتر از آن را برای او جبران می‌کند».( مسلم  )

یادداشت:
گریه عادی ـ بدون شیون، زاری و داد و فریاد ـ برای میت کراهت ندارد؛ زیرا رسول الله ا صلی الله علیه وسلم به هنگام فوت فرزندش ابراهیم در حاليكه  به شدت ميگرست  واشك  از  چشمان مباركش  جارى  بود  گفت :

«  اى  ابراهيم  !  اگر اين مردن  تو امر حق و  وعده  ء راستين خداوند  تعالى  ومقدر نمى  بود  كه آخر  ما  به اول  ما ملحق  ميشوند  هر  آئينه بيشتر از اين  بر تو  غمگين  واندوهگين   ميشدم » وبعد از اندك  سكوت  فرمود :

« چشم  اشك ميرزد  وقلب  غمگين  ميشود ،  وما جز آنكه  خدا  را خشنود  ساز يم  چيزى  نميگويم  و   ما اى   ابراهيم  ! بر تو شديدٱ غمگين هستيم »

 

پایان

ادرس  ارتباطي :یا بريښنا ليک :

saidafghani@hotmail.com


June 3rd, 2012


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسايل اجتماعي